Een ‘wat gemeleerd cv’. Zo vat Tom zijn achtergrond samen. Na een aantal jaren in het bedrijfsleven is hij vier jaar docent economie om daarna voor zichzelf te beginnen. Als zelfstandige en later als compagnon in een tweede bedrijf werkt hij aan de kwaliteit en ontwikkeling van onderwijs in het vo, mbo en hbo. Een boeiende, leerzame en succesvolle tijd. Toch is dit nog niet de plek waar hij wil zijn. Hij ontdekt dat hij het liefst eindverantwoordelijk wil zijn voor alles wat met onderwijs te maken heeft. Die breedte is alleen in het onderwijs zelf te vinden.

Docent moet ruimte krijgen

De wens is nog maar net geformuleerd als de eerste kans zich aandient. Drie weken na zijn eerste sollicitatie wordt hij directeur op een vo-locatie in Hardenberg. Er ligt een uitdaging op het gebied van onderwijskwaliteit. Door de verantwoordelijkheid terug te brengen bij het team ontstaat hier een klimaat van vooruitgang. Eén van de maatregelen die genomen wordt is het koppelen van docenten met specifieke ervaring aan het docententeam. Samen nemen ze inhoudelijke keuzes onder de loep en geven ze vorm aan de benodigde veranderingen. Dit ‘eigenaarschap’ zorgt ervoor dat de school binnen twee jaar de resultaten op orde heeft. Tom zegt hierover: “Door tijd, vertrouwen en aandacht te geven kun je mensen motiveren om te veranderen. Je kunt wel roepen dat docenten de échte onderwijsprofessionals zijn, maar het gaat erom dat je letterlijk en figuurlijk ruimte creëert om die professionaliteit in te zetten voor innovatie. De meeste docenten liggen zo vast in hun rooster dat er überhaupt niet veel te kiezen valt. Ze draaien productie. In zo’n situatie innovaties verwachten is eigenlijk heel onlogisch.”.

Leerling in ’the lead’

De school ontwikkelt het onderwijssysteem ‘doelgericht leren’. Een systeem dat tot doel heeft dat een leerling daadwérkelijk leert als hij op school is. Uit onderzoek blijkt op dat moment dat leerlingen 40% van de lessen nutteloos vinden. Daar moet verandering in komen. Een door docenten ontworpen nieuw onderwijssysteem moet die verandering brengen. Voor het herontwerpen gelden twee principes: het hele curriculum moet gebaseerd zijn op leerdoelen en leerlingen moeten zelf kunnen kiezen hoe ze de verwerking van de lesstof doen. Dat laatste betekent dat elke leerling dezelfde uitleg krijgt en daarbij zijn eigen lessen voor verwerking van de stof kan kiezen. Sommige leerlingen kiezen wel 7 uur wiskunde, terwijl ze bijvoorbeeld bijna geen Engels ‘afnemen’. Door middel van een speciaal ontwikkeld computersysteem geeft de leerling aan wat hij nodig heeft. Zo wordt hij regisseur van zijn eigen schooltijd. Deze aanpak vraagt om een andere organisatie van de bezetting op school. De behoefte van leerlingen triggert een levendige afstemming binnen de secties om de uren te kunnen bieden die leerlingen nodig hebben. Het eigenaarschap van de leerlingen zet als het ware aan tot eigenaarschap op alle niveaus.

Een andere chemie

De grote vraag is: hoe is die innovatiekracht, ondanks het systeem waar docenten in zitten, los gekomen? Tom zegt hierover: “Door het écht als vraag bij de docenten neer te leggen. Ze de ruimte te geven er over na te denken en met ideeën terug te komen. En hen óók het vertrouwen te geven dat je serieus je best gaat doen om hun voorstellen te realiseren. Je moet je echt willen committeren aan de oplossingen die worden aangereikt. Als je dit consequent doet, komt er een ongelooflijke energie los.”. Tom’s overtuiging is dat we directeuren nodig hebben die specialist zijn in verandermanagement. “We barsten in het onderwijs van de inhoudelijke kwaliteit. Maar om mensen naar een gewenste situatie te begeleiden heb je een andere ‘chemie’ nodig. Niet méér van hetzelfde.”.

Veranderen doet even pijn

Tom komt in februari 2016 bij OOZ binnen als directeur van Van der Capellen. Zijn droom is om hier een verandering te realiseren waar docenten zélf eigenaar van zijn. Hij is er al volop mee bezig. Vanaf januari bemoeit hij zich nog minimaal met operationele zaken zodat hij zich kan richten op onderwijs en kwaliteit. Dit ‘afstand nemen’ is onderdeel van de verandering die hij het managementteam wil laten doormaken. Natuurlijk blijft er wel regelmatige afstemming met het management over zaken in en om de school.

Bij zijn aantreden stelt Tom zichzelf ten doel om deze verandering binnen vijf  tot zeven jaar tot stand te brengen. Gesteund door het bestuursbureau van OOZ zet hij de contouren uit voor de verandering. “We zijn al behoorlijk ver. Het jaar 2016-2017 is een transitiejaar geweest. In dit jaar is de organisatie stevig neergezet. Zonder dat fundament was het niet mogelijk geweest te veranderen. Docenten zijn in dit jaar begonnen met het invullen van de verandering. Zij mochten hun ideeën vormgeven, iets wat zichtbaar is in acht pilots die nu lopen. Mijn rol is begeleidend en faciliterend. Ik besteed veel aandacht aan wat dit met mensen persoonlijk doet. Het is namelijk ondenkbaar dat je een verandering kunt doorvoeren zonder erkenning van het persoonlijke proces. De verandercurve doet in veel opzichten denken aan de rouwcurve. Je moet je realiseren dat bepaalde emoties erbij horen. In Portugal heb ik een verandermanagementweek bijgewoond met 50 andere directeuren. Daar kreeg ik instrumenten om met name de emotionele curve de aandacht te geven die ze nodig heeft. Ik heb mijn managementteam hier van meet af aan in meegenomen. Door te laten zien wat er met ons gebeurt. En door er vervolgens écht voor de ander te zijn. Iedereen kan zich ergens anders in het proces bevinden. De ene collega wordt ongeduldig omdat het te langzaam gaat. De andere kan angstig zijn omdat hij de gevolgen niet kan inschatten. Iedereen maakt een individueel proces door én gezamenlijk leidt dat tot een proces als team. Inspire, Mobilise, Appreciate & Reflect zijn de kernwoorden uit mijn gereedschapschapskist geworden. Deze principes komen constant aan bod tijdens de pilots die door docenten zelf zijn bedacht en waar ze nu volop mee aan het experimenten zijn.”.

Van binnenuit veranderd

Het team van Van der Capellen heeft de uitdaging omarmd en is aan zet voor het vervolg. Er zijn veel ontwikkelingen gaande in de school en ook in het aanpalende 10-14. Tussen 2020 en 2022 zal het onderwijs op Van der Capellen weer anders zijn dan vandaag. Tom hoopt dat het onderwijs dan van binnenuit veranderd is op een manier die past bij wat docenten en leerlingen willen. Persoonlijk hoopt hij dan gegroeid te zijn door de ervaringen die hij heeft opgedaan en nog dagelijks opdoet.